Waar denkt u aan bij het woord vakantie? Heeft u positieve associaties van natuur, zon en rust? Of heeft het woord ook een schaduwkant? Misschien niet. Maar wat gebeurt er als u vakantie koppelt aan bepaalde personen? Hoe komt het dat sommigen in onze omgeving wel heel vaak een weekendje weg zijn of foto’s delen van verre reizen? Hebben ze daar tijd voor? Geld? Iemand die fulltime werkt heeft toch niet de tijd om zo veel op sociale media te zitten?

Het is een wat negatieve insteek wellicht, maar het is mijn vermoeden dat naast alle positieve gevoelens bij een vakantie, toch ook deze schaduwkant aanwezig is. Het woord vakantie of vrij-zijn heeft in zichzelf al een connotatie van zwakte. Het Franse woord vacances betekent ‘leeg maken’. Het Duitse Freizeit betekent niet alleen open of vrije, maar ook lege tijd. In het Engels zeggen ze: To take a day off. Deze dag is blijkbaar leeg en staat uit. Vrije dagen tellen niet mee ten opzichte van andere dagen.

Gebruiken van het onbruikbare

Vrije dagen, ze zijn in onze westerse cultuur nu eenmaal ondergeschikt aan de dagen dat we productief kunnen zijn, kunnen werken. Slaap, rust en vakantie zitten maar in de weg van onze 24-uurs economie. Deze relatief nieuwe gewoonte staat haaks op de Joodse traditie, gebaseerd op een veel natuurlijker ritme. In het Hebreeuwse denken is sprake van een sterkte scheiding tussen het alledaagse en het heilige. Alles wat heilig is kan niet samen gaan met doelmatigheid. Dit komt onder andere tot uitdrukking in het gebod van de sabbat in Exodus 20, waarin deze dag als een heilige dag wordt gemarkeerd.

De filosoof Byung-Chul Han noemt deze sabbat ‘tussentijd’. Deze tussentijd is een speeltijd en een tijd van vrede. Het woord sabbat betekent oorspronkelijk ophouden, het is een dag van niet-doen. Een dag waarop het gebruik van het onbruikbare bereikbaar wordt. Een tijd zonder arbeid en een oase van rust. Dit is de dag waarop een mens alles wat hij in de afgelopen zes dagen heeft voortgebracht als het ware in dankbaarheid teruggeeft aan God die hem daarvoor de kracht heeft gegeven.

Een heiligdom in de tijd

Vrije tijd en vakantie zijn niet bedoeld om na het rusten nóg harder te werken. De sabbat is niet ingesteld voor nog hogere efficiëntie en productiviteit. God rustte niet op de zevende dag omdat hij moe was en op krachten moest komen, maar omdat zijn werk gedaan was. Na zes dagen van scheppen kon hij op de zevende dag met voldoening naar zijn werk kijken.

De joodse filosoof Abraham Joshua Heschel spreekt over de sabbat als ‘een heiligdom in de tijd’, als een steeds terugkerende rem op onze neiging de ruimte, de wereld te beheersen als een rusteloze, grenzeloze activiteit. Laten we zo tegen de vakantie aankijken. Niet als verspilde tijd. Tijd die uit staat. Maar tijd die even los komt van moeten en regels en in het teken komt te staan van rust. Als een geschenk tussen alle andere dagen waarin we zo vaak geleefd worden.

Jaap Marinus