Op 4 mei herdachten we de overledenen van de tweede wereldoorlog. Op 5 mei vieren wij de vrijheid. Nu nog meer dan andere jaren, zijn we bewust van het feit dat vrijheid niet zomaar gewoon is. Mensen uit Oekraïne vertellen dat ze een normaal leven hadden en opeens… oorlog. Op de vlucht. Huis en have weg. Je moet er toch niet aan denken. In deze week zijn er veel documentaires en films over de tweede wereldoorlog. Deze bekijkend, begrijp ik nooit dat mensen elkaar zoveel pijn en ellende aan kunnen doen. En daarmee rijst bij mij ook de vraag; wie zou jij zijn in de oorlog?

Ben je Judas, Petrus of Jezus? Ben je een Judas en ga je meedoen aan het geweld voor eigen gewin en om zelf zogenaamd veilig te blijven? Of ben je een Petrus en verloochen je wat je ziet en doe je net of je van niets weet? Of ben je Jezus, die deed wat hij vond dat hij moest doen en die zijn lot onderging, ook al wist hij wat hem te wachten stond. Natuurlijk hopen we allemaal een Jezus te zijn. Maar ik zou er mijn hand niet voor in het vuur durven steken. Je weet nooit wat je onder grote druk gaat doen. Dit geldt ook voor de mensen in het land van de agressor. In hoeverre staan ze echt achter hun leider? Hoeveel lef moet je hebben om in opstand te komen?

Dietrich Bonhoeffer

Tijdens mijn opleiding op het OVP heb ik een tentamen geschreven over Dietrich Bonhoeffer (1906-1945). Hij was een Duits Lutherse predikant die, toen de kerk een Staatskerk werd, zich weigerde hierbij aan te sluiten. Hij bleek een van de weinigen te zijn. De meeste collega’s sloten zich aan en toonden geen verzet. Wie was Dietrich Bonhoeffer? Hij werd geboren op 4 februari 1906 in Breslau, Polen. Samen met zijn tweelingzus was hij de jongste uit een gezin van 7 kinderen. In 1912 verhuisde het hele gezin naar Berlijn waar zijn vader als hoogleraar in de psychiatrie ging werken. Dietrich groeide op in een welgestelde omgeving.

Na het behalen van het gymnasium ging hij theologie studeren aan de universiteit in Tübingen (1923-1924). Van 1924-1927 studeerde hij in Berlijn. In 1930-1931 studeerde hij een jaar in New York aan het Union Seminarie. Vanaf 31 januari 1933, de dag waarop Hitler in Duitsland aan de macht kwam, stond het leven van Bonhoeffer in het teken van het verzet tegen het nazi regime. Hij werd actief in de Belijdende Kerk en nam de leiding op zich van het predikantenseminarie Finkenwalde. Vervolgens trad hij in dienst van de Duitse contraspionagedienst. Dit was een dekmantel voor het Duitse verzet. Op 5 april 1943 werd hij, samen met vele anderen uit het verzet, gearresteerd en gevangen gezet. In zijn jaren in de gevangenis wijst Bonhoeffer vaak op onze verantwoordelijkheid op de wereld en de toekomst van de wereld.

Gevangenis

‘De kerk nam in het verleden altijd de verantwoordelijkheid. Maar wij zijn zelf gaan denken. Willen niet meer luisteren naar oude verhalen, die wetenschappelijk steeds meer achterhaald blijken te zijn.’ Bonhoeffer zag een fundamenteel verschil tussen religie en (christelijk) geloof. Zoals hij schreef, ‘Jezus roept niet op tot een nieuwe religie, maar tot het leven’. Hij roept op tot het leven in het NU. Niet leven en goed zijn, zodat je een goed plaatsje krijgt in het hiernamaals. Maar op aarde doen wat goed is voor jezelf, je medemens en alles wat leeft op aarde. In de gevangenis heeft hij zijn spirituele en religieuze ontwikkeling voortgezet. Hij heeft veel geschreven, wat na de oorlog door een goede vriend is uitgegeven.

In de gevangenis had hij een goed contact met gevangenbewaarders en met anderen om zich heen. Het gedicht wat hij schreef en wat in de nieuwsbrief staat laat zien, hoe hij hier zelf tegenaan keek. Op 9 april 1945, een maand voor de bevrijding, werd Bonhoeffer in concentratiekamp Flossenburg opgehangen vanwege betrokkenheid bij de samenzwering tegen Hitler. Hij werd maar 39 jaar oud. Ik voel een diep respect voor mensen die staan voor wat ze zeggen en doen wat goed en nodig is, ondanks alle tegenkrachten. Zelensky lijkt mij daar een sprekend voorbeeld van.

Klaske