Wittgenstein, Szymborska, Havel: allemaal kwamen ze langs afgelopen november. Om te onderstrepen wat we weten, vermoeden, hopen, bevroeden. Terugblikkend in de tijd benadrukte Bert Keizer begin van de maand: als je wilt weten wie je bent moet je weten waar je vandaan komt.

Hij nam ons mee in de grote verworvenheden van baanbrekende onderzoekers. Om uit te komen bij de huidige kracht van de medische wetenschap en daarnaast bij Wittgenstein: Wij voelen dat zelfs als alle wetenschappelijke vragen beantwoord zijn onze levensvragen nog niet zijn aangeroerd. Daar zaten we. Dankbaar voor deze tijd van grote medische kennis. Daarbij tastend naar antwoorden op de grote levensvragen. Moeilijk om in ons eentje uit te komen. Geen mens is immers een eiland. Ook autonomie is een sociaal concept zoals Bert benadrukte: “Most people are other people”.

Hoe moet ik leven?

Van Szymborska las ik: Mijn excuus, grote vragen, voor mijn kleine antwoorden. Bij Stevo Akkerman twee weken later was opnieuw Szymborska als eerste aan het woord: ‘…Hoe moet ik leven?’ las ik in een brief aan iemand…

Stevo nam ons mee. Geen dringender vragen dan naïeve vragen. Er is iets niet in de haak. De moraal is uit het zicht verdwenen met alle gevolgen van dien. Kiezen voor het goede is meer dan kiezen voor dat wat niet verboden is. Wat is dan goed? Zodra we het vermeend behaalde goede in regels gieten vervallen we in dogma’s, raakt het verstard. Zo komen we om in voorschriften, protokollen, targets. De geest is uit de wet verdwenen. Meer letters zijn ervoor in de plaats gekomen. En daar komen we bij waar het wringt: de bezieling gaat verloren.

Woorden over de ziel

Daar hebben we elkaar voor nodig. Op plekken waar we het goed hebben met elkaar. Wat dat goede is weten we niet maar we ervaren het wel. Tastend naar iets dat onszelf overstijgt. Zoals Stevo zo mooi verwoordde: ”Als de ander geen antwoord weet ben je daar waar het belangrijk wordt”. Daar kiert Szymborska weer met haar Enige woorden over de ziel: 

Vreugde en verdriet
Zijn voor haar (de ziel) geen twee verschillende gevoelens.
Alleen als die twee met elkaar zijn verbonden
Is ze bij ons.
We kunnen op haar rekenen
Wanneer we nergens zeker van zijn
Maar alles willen weten.

Het zal er zijn

En daarom vertrouwen we erop ons voor iets te kunnen inzetten. Omdat het zinvol is. Ongeacht de afloop zoals Stevo tot slot Vaclav Havel aanhaalde en zoals Gineke onze ledenvergadering kort daarna opende. In die dagen bezocht ik in Utrecht de tentoonstelling over de geschiedenis van de Gospel in het Catharijneconvent. In een filmfragment van Gerhwin Bonevacia over de ritmes van de ceremoniële drum werd toegelicht hoe Afrikanen afkomstig uit verschillende volken samenkomen op plantages in de geest van hun voorouders. Het spel met de drums is indrukwekkend. Erbij wordt verteld:

“Het ritme is meer dan een maat. Het is een landschap gebloemschikt naar de frequenties van het bovenaardse”.

Hier wordt eer gedaan aan waar we vandaan komen en wie we zijn. Drummen in een kadans van oer-weten en vast ook oer-wetten. Waar de geest niet uit verdween. Waar geen letters voor nodig zijn. Geen taal. Een weten op grond van bezielde frequentie. We zagen iets ervan op het WK (nee, niet het Witte Kerkje, maar een ander speelveld) van afgelopen 4 december. Traditioneel drumspel begeleidde als een ritmische dans de wedstrijd tussen Senegal en Engeland. Ongeacht de afloop. De laatste zondag van november staken we de eerste adventskaars aan. Met elkaar tasten naar waar we op kunnen en willen rekenen.

Czeslaw Milosz zegt het voor ons:

… ontelbaar zijn de substanties van de aarde:
de geur van tijm, het groen van de spar, de rijp, de kraanvogeldansen.
En alles tegelijkertijd. En waarschijnlijk eeuwig.
Het oog zag niet, het oor hoorde niet, maar het was er.
Snaren spelen het niet, de tong spreekt het niet uit, maar het zal er zijn. (Citaat uit “Bewondering” 1975)                    

December 2022, Wilna Zonneveld