De tekst (van Alied van der Meer) op de afbeelding staat op de dakrand van de schouwburg in Deventer.

De prachtige lezing van Sandra Langereis over Erasmus galmt nog in me na.

Nu de dagen rond 4 en 5 mei. Het blijft een uitdaging de kern van wat je wilt zeggen in rake zinnen weer te geven. Bernhard Shaw schreef een vriend: ”Ik heb weinig tijd dus ik schrijf je een lange brief”. Het moet kort want is een column. Een poging.

Sandra Langereis vertelde uiterst boeiend en bevlogen over Erasmus’ “Lof der zotheid” (1511!). Een denkbeeldige theatervoorstelling. Een satire waarin kritisch commentaar op de censuur van het Romeinse keizerrijk geleverd wordt. De hoofdrolspeler is gemaskerd. Brood en spelen van toen. Die tijd ligt achter ons. Tijdloos is Erasmus’ boodschap. Net als de bekende uitspraak van Joost van den Vondel (1587 -1679): De wereld is een schouwtoneel, elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel. Welke rol spelen wij in ons leven en dat van de ander? Kennen we de vrijheid om de mens te zijn zoals bedoeld? De Weense neuroloog en psychiater Viktor Frankl ( 1905 – 1997) probeerde medegevangenen in het concentratiekamp Theresienstadt te behandelen bij zwaarmoedigheid. Na een dag in het kamp vol verschrikkingen begeleidde hij zijn lotgenoten. Hij liet ze de feiten van dit onmenselijke drama benoemen. Met als opdracht de tragedie om te vormen tot een blijspel. Het onmenselijke ontmaskeren om mens te kunnen zijn. Dit alles vanuit de rotsvaste overtuiging dat het leven potentieel zinvol is. David van Reybrouck zei eens mooi: “Pogen pijnlijke ervaring in schoonheid te transformeren. De schroot van het leven tot iets schoons maken”. Afgelopen 4 mei bij de herdenking op de Dam hoorden we Femke Halsema. Ze riep op hen, die onder een juk gebogen gaan, met een zacht gemoed tegemoet te treden. Ik denk ook in het gesprek met elkaar. Behoedzaam waar we het voor het zeggen hebben. Zoekend naar de juiste woorden, het juiste moment, de juiste hoeveelheid. Een mooi voorbeeld in de roerend geestige notities van meester Mark. Na een training met kinderen over gespreksvoering is de opdracht: “Maak een praatje met iemand die je nog niet kent. Vertel in het kort hoe het is gegaan”. Een kind schrijft in zijn verslaglegging: “Goed”. Waar we soms aan eén woord genoeg hebben kan ook dat al teveel zijn. Dan helpt stilte of het ritueel. Ger Groot die zichzelf atheïstisch filosoof noemt daarover: “De kracht van het ritueel ligt in het feit dat het woorden voor ons in petto heeft op een moment waarop al onze eigen woorden stokken. Er is iets beschikbaar dat uitgesproken kan worden wanneer niemand meer iets te zeggen heeft”.

Zoals ook wij dat met elkaar ervaren in ons witte kerkje. Ieder vanuit zijn eigen vindplaats. Op weg naar de volgende vindplaats. Elkaar ontmoetend in de bedrijvigheid van het schouwtoneel.

Het laatste woord aan Leo Vromans. Voor een column misschien te lang. Wel mooi. Ter wille van de mens.

Mens

Mens is een zachte machine,
een buigbaar zuiltje met gaatjes
propvol tengere draadjes
en slangetjes die dienen
voor niets dan tederheid
en om warmer te zijn dan lucht.
Och, hij heeft ademzucht
en hart-arbeid.

Heeft hij een welvig lijfje,
hier en daar wat vetjes,
dan vindt hij iets niet netjes
en noemt zichzelf een wijfje

bovenin zijn haarkleedje
draait hij dan vaak springveren.
Daar kan hij niet mee leren:
ze dansen alleen een beetje.

Het leren gebeurt in een kastje;
je mag dat niet openmaken,
wel teder, teder aanraken,
maar de rest van het zotte bastje
blijft ingepakt en bewaard,
want als het zich bepoedert,
ontwatert of ontvoedert,
ontroert, ontstemt, onthaart,
dan kruipt het een hokje in,
Een deurtje gaat op slot,
en het loopt niet naar buiten tot
het kleertjes heeft, kalmte, en zin.

Maar soms voelt het zich te zoet;
het bekje prevelt:”trouwen”,
het gladde buikje moet
een klein machientje bouwen.

God behoede de mens
en geve hem een zoen:
en verder niets met hem te doen.
Streel zijn zoete pens,
want mens is een zachte machine,
een ingewikkeld liefje.
Verzilver zijn statiefje,
leidt hem in een vitrine,
doe bij hem een lichtje aan.

Loop zachtjes om hem heen en
ga elders om hem wenen,
maar laat hem staan.

Leo Vromans (1915 – 2014)

Wilna Zonneveld